Teheran

Teheran, Valiasr St, PC34+7JR

09.05.2022 - 15.05.2022

Iran

Galeria zdjęć

Ekspozycje

Teheran to stolica i największe miasto Iranu. To również stolica państwa ajatollahów. To tutaj Polacy znaleźli schronienie, gdy wyszli z „nieludzkiej ziemi”.

Ponadto w Teheranie w 1943 r. miały miejsce obrady pierwszej konferencji przywódców mocarstw koalicji antyhitlerowskiej podczas II wojny światowej: W. Churchilla (Wielka Brytania), F.D. Roosevelta (Stany Zjednoczone) i J. Stalina (ZSRS). To tutaj podjęto pierwsze decyzje dotyczące powojennego porządku w Europie i na świecie oraz osiągnięto wstępne porozumienie w sprawie granic Polski (ustalając, że za podstawę jej wschodniej granicy będzie przyjęta tzw. linia Curzona, a zachodniej — bieg Odry).

Związki Polski z Iranem sięgają końca XV w. Śladem tych kontaktów jest m.in. grób wysłannika króla polskiego do szacha perskiego, znajdujący się w Isfahanie. Persja była jednym z dwóch państw, które nie zgodziły się na rozbiory państwa polskiego (drugim było Imperium Osmańskie). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Persja uznała jej odrodzenie i oba kraje powoli zaczęły odbudowywać wzajemne więzi. Nawiązano stosunki dyplomatyczne, a następnie podpisano traktat o przyjaźni i umowę handlową. Po wybuchu wojny między Niemcami a Związkiem Sowieckim w 1941 r. nie zamknięto polskich placówek dyplomatycznych w Iranie, lecz pozwolono im działać, mimo że Polska znajdowała się pod okupacją. Ponadto w 1941 r. wojska niemieckie dotarły do Kaukazu Północnego, co mogło doprowadzić do przejęcia kontroli nad irańskimi zasobami ropy naftowej. Zmusiło to zarówno Wielką Brytanię, jak i Związek Sowiecki do przeprowadzenia interwencji wojskowej w Iranie. Następnie sojusz antyniemiecki zdecydował, że konieczne jest utworzenie nowego frontu w Azji. Armia Polska utworzona w ZSRS miała stanowić trzon tego frontu.

Od 24 marca do 4 kwietnia 1942 r. przez port w Krasnowodzku nad Morzem Kaspijskim ewakuowano do Iranu około 43 850 osób, w tym ponad 33 tys. żołnierzy z trzech dywizji piechoty. Wojsku towarzyszyły tysiące cywilów, w tym dzieci, wyczerpanych fizycznie i psychicznie po zesłaniu na „nieludzką ziemię”. Dla wielu z nich była to jedyna szansa na przeżycie. Drugi rzut ewakuacji odbył się w sierpniu tego samego roku. Do portu Pahlavi w Iranie przetransportowano około 70 tys. żołnierzy i cywilów, którzy później w 1944 r. stanowili trzon II Korpusu Polskiego, dowodzonego przez gen. Andersa. W sumie do Iranu przybyło prawie 120 tys. obywateli polskich. Część z nich pozostała tam do końca wojny.

Na ulicach Teheranu język polski był powszechnie słyszany. Polscy uchodźcy otwierali sklepy, kawiarnie, restauracje, pracowali w bazach amerykańskich i brytyjskich. Wśród ocalałych znaczny odsetek stanowiło grono polskich uczonych, a zwłaszcza profesorów z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Oni to, przebywając w obozach uchodźczych, podjęli myśl utworzenia w Teheranie instytucji naukowej umożliwiającej im powrót do badań naukowych. Przy poparciu Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej i Delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w stolicy państwa Persów powstało Towarzystwo Studiów Irańskich (TSIR), które rozpoczęło formalną działalność w listopadzie 1942 r. Na czele Rady Naukowej Towarzystwa, a zarazem Zarządu stanął prof. Stanisław Kościałkowski (1881-1960), historyk, prof. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, który po aneksji Litwy przez ZSRS (3 sierpnia 1940 r.) został aresztowany przez NKWD i wywieziony do łagru na północy Uralu. Dopiero w następstwie wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i układu Sikorski-Majski ewakuował się wraz z armią Andersa do Iranu, gdzie wraz z innymi uczonymi zaangażował się w pracę kulturalno-oświatową wśród wychodźstwa polskiego i ludności perskiej.

W Teheranie znajduje się również polski cmentarz, gdzie pochowani są polscy wychodźcy z ZSRS, żołnierze gen. Władysława Andersa oraz cywile, w tym dzieci. Na cmentarzu tym pochowano ok. 2 000 osób, w tym 409 wojskowych. Zmarły one głównie z powodu ogólnego wycieńczenia i chorób jakich nabawiły się na skutek przebywania w katastrofalnych warunkach w Związku Sowieckim. Łącznie na obszarze Iranu zmarło w czasie wojny ponad 3 500 Polaków, w tym 611 wojskowych. Największe (poza Teheranem) nekropolie polskie znajdują się w Pahlevi, Isfahanie i Kazwinie.

Teheran

Wystawa plenerowa
9 maja - 15 maja 2022
Saba Cultural and Artistic Institute
Valiasr St, PC34+7JR

Więcej
do góry