Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000)
Pisarz, eseista, krytyk literacki, więzień Gułagu, żołnierz Armii gen. Władysława Andersa
Urodził się 20 maja 1919 r. w Kielcach, w rodzinie Doroty z Bryczkowskich i Jakuba Herlinga vel Grudzińskiego. Od 1929 r. uczył się w Gimnazjum Męskim im. Mikołaja Reja w Kielcach gdzie w 1937 r. zdał egzamin maturalny. Następnie studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim im. Józefa Piłsudskiego. Podczas studiów był redaktorem działu literackiego czasopisma „Orka na Ugorze”, autorem kolumny literackiej w dwutygodniku „Przemiany” oraz publikował swe teksty w takich tytułach, jak: „Nasz Wyraz”, „Ateneum”, „Pion” czy „Pióro”. Przez dwa lata studiów opublikował około trzydziestu tekstów.
Nie wziął udziału w kampanii wrześniowej, ale już 15 października 1939 r. wraz z kolegami założył Polską Ludową Akcję Niepodległościową, w której pełnił funkcję szefa sztabu. Wspólnie z kolegami zredagował i wydał dwa numery podziemnego „Biuletynu Polskiego”. W listopadzie wyruszył jako emisariusz na Zachód przez Litwę, by poinformować państwa zachodnie o tym, do jakich wydarzeń doszło w Polsce po niemieckiej agresji W 1940 r. został aresztowany przez NKWD, oskarżony o szpiegostwo i skazany na pięć lat obozu pracy.
Trafił do obozu w Jercewie koło Archangielska nad Morzem Białym, gdzie był tragarzem w bazie żywnościowej oraz wykonywał prace polowe. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski na próżno czekał na zwolnienie. Wyniszczony chorobami, niedożywieniem oraz pracą ponad siły zdecydował się na rozpoczęcie protestu głodowego. 20 stycznia 1942 r. pozwolono mu opuścić łagier i 12 marca dotarł do miejscowości Ługowoje, gdzie wstąpił do formującej się Armii Polskiej gen. Władysława Andersa na terenie Związku Sowieckiego. Otrzymał przydział do 3 Karpackiego Pułku Artylerii Lekkiej. W 1942 r. przeszedł z Pułkiem na Środkowy i Bliski Wschód.
Swoje przeżycia z obozu pracy opisał w „Innym świecie”, jednym z najważniejszych świadectw literatury łagrowej. W 1943 r. nawiązał współpracę i zaprzyjaźnił się z Józefem Czapskim i Jerzym Giedroyciem. Wrócił do pracy literackiej, w 1943 r. jego artykuły pojawiają się w czasopismach „Kurier Polski w Bagdadzie”, „Dziennik Żołnierza APW”, „W Drodze” oraz „Orzeł Biały”. Jako żołnierz 3 Dywizji Strzelców Karpackich 2. Korpusu Polskiego walczył w bitwie o Monte Cassino jako radiotelegrafista. Odrzucił propozycję przejścia do Wydziału Prasy i Propagandy i dalej walczył w kampanii włoskiej jako zwykły bombardier. Po zakończeniu kampanii włoskiej objął stanowisko redaktora działu literackiego w redakcji „Orła Białego” w Rzymie. Za okazane męstwo podczas walk został odznaczony krzyżem Virtutti Militari. Następnie odbył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii w Matera, który ukończył 15 lutego 1945 r.
Po zakończeniu działań wojennych nie zdecydował się na powrót do Polski rządzonej przez komunistów, wybrał emigrację polityczną. Pracował jako publicysta oraz od 1946 r. aktywnie działał w Polskiej Partii Socjalistycznej. W latach 1952-1955 pracował dla Radia Wolna Europa, następnie poświęcił się pracy literackiej. Utrzymywał kontakt z opozycją działającą na terenie Polski, był jednym z zagranicznych sygnatariuszy protestu przeciwko zmianom w Konstytucji PRL, współpracował z Komitetem Obrony Robotników oraz Polskim Porozumieniem Niepodległościowym
W 1990 r. został odznaczony Orderem Orła Białego. Zmarł 4 lipca 2000 r. w Neapolu i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Poggio Reale. Dla upamiętnienia jego wybitnej postaci rok 2019 został ustanowiony rokiem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.